شهرستان دزفول دومین شهر استان خوزستان، در شمال غربی این استان واقع است. از نظر مختصات جغرافیایی، ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ و عرض ۳۲ درجه و ۲۲ دقیقه نسبت به خط استوا قراردارد. دزفول حدود ۴۷۶۲ کیلومتر مربع وسعت دارد یعنی سه و هفت دهم از مساحت خوزستان را شامل می باشد. این شهرستان دارای دو قسمت متمایز طبیعی است یکی ناحیه کوهستانی شمال و شرق با قله های بلند و برف گیر چون کوه کینو با ارتفاع ۳۶۰۵ متر و کوه سالن با ارتفاع ۲۶۳۹ متر … و دیگر ناحیه مرکز و جنوب با دشتی وسیع و حاصلخیز. هوای دزفول در تابستان گرم و خشک است و حداکثر درجه حرارت ثبت شده آن ۵۳ درجه و در زمستان دمای آن به تک رقمی می رسد و لی زمستانها غالبا هوا معتدل است. دمای متوسط سالانه ۲۴ درجه سانتیگراد بوده و ارتفاع این شهر از سطح دریا حدود ۱۴۷ متر می باشد. رود دز با آبی زلال از وسط این شهر عبور می کند و شهر را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده است.
این رود پر آب و خروشان، از کوه های زاگرس سیراب می شود و پس از آبیاری دزفول و آبادیهای مسیر خود، در محلی به نام “بندقیر” به رود کارون می پیوندد، خاک آبرفتی حاصلخیز و آب فراوان و مردم سختکوش، این شهرستان را به قطب مهم کشاورزی استان خوزستان تبدیل نموده است .(جعفری، عباس شناسنامه جغرافیای طبیعی ایران، تهران ،گیتاشناسی چاپ اول.)
آثار باستانی دزفول و یافته های باستان شناسی آن حکایت از قدمتی قریب به ۴۵٠٠ ساله دارد.
آثار باستانی پیش از اسلام همچون پل دوره ساسانیان و ویرانه های شهر جندی شاپور هنوز خودنمایی می کنند. بناهای قدیمی، مساجد و زیارتگاههای دوره اسلامی با بهره گیری از فرهنگ ایرانی- اسلامی و هنر نبوغ ایرانی به صورت عالی ترین جلوه های هنر و معماری در شهر و منطقه پراکنده شده اند که دیدن آنها مورد توجه جهانگردان داخلی و خارجی بوده است .
ساسانیان به منطقه دزفول خصوصاً جندی‌شاپور علاقه خاص داشتند زیرا این منطقه را جزء املاک خاندان سلطنتی می‌دانستند و تقریبا از سال ۲۶۰ میلادی به بعد این منطقه بیشتر مورد توجه دربار ساسانی قرار داشته است به همین منظور برای ارتباط بین شهر جندی‌شاپور و ایوان کرخه پلی بسیار مستحکم وعالی ساخته اند، که محل آمد و شد به نواحی کوهستانی استان ماد را با خوزستان هموار می کرده است وسعت و عظمت این بنای ۱۷۵۰ ساله نشان از ارزش و اهمیت آن در طول دوران تاریخی این منطقه می‌باشد برای ساختن این بنا فرق نمی‌کرد که اسم کی باشد ،عرق سرباز رومی یا غیرت مردم بومی یا یک فراخوان عمومی اما هر چه ساختند از دل و جان و با دقت تمام و در حد کمال کار کردند و اکنون با بیش از۱۷۵۰ سال استفاده همچنان با اهمیت ترین پل باستانی منطقه می باشد.(اصطخری ابواسحاق ابراهیم ،مسالک و ممالک،به اهتمام ایرج افشار،تهران انتشارات علمی وفرهنگی،چاپ سوم،۱۳۶۸ ،صفحه ۱۶۳ )،(مستوفی ،حمدالله ،نزهه القلوب ،به اهتمام و تصحیح گای لسترنج تهران دنیای کتاب، چاپ اول، ۱۳۶۲، صفحه ۱۱۱ )،(ناشناس، مجمل التواریخ والقصص، به تصحیح ملک الشعرای بهار، به همت محمدرمضانی، چاپ دوم ،صفحه ۶۷.)
اصطخری،۹۳،۹۴،۱۶۳
راولینسون هنری،سفرنامه راولینسون،،گذر از زهاب به خوزستان، ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند،تهران،موسسه انتشارات آگاه، چاپ یکم،۱۳۶۲،ص۸۷و۸۸)
ابن ندیم به نقل از عبدالله بن مقفع می نویسد در قرن های اول اسلامی مردم این سرزمین با پنج زبان فارسی(پهلوی،دری،فارسی،خوبی وسریانی) آشنایی کامل داشته اند ، که خود نشان از عظمت فرهنگی این سرزمین وحفظ میراث باستانی مانند گویش محلی توسط مردم منطقه می باشد.
ابن ندیم، الفهرست، ترجمه رضا تجدد، انتشارات ابن سینا، تهران، چاپ اول،۱۳۴۳، ص۲۲
از نظر نژادی ساکنین اولیه این سرزمین عیلامی بوده با نژادی نامشخص،که در اثرجنگ های طولانی با همسایگان خصوصاً ساکنان بین النهرین واسیر دادن واسیر گرفتن ، خود مختلط شده بودند وسرانجام پارسی های آریایی نژاد از ضعف آنان بهره برده ودر کنار آنان ساکن شدند.(محمد جواد، مشکور، ایران در عهد باستان در تاریخ اقوام و پادشاه هان پیش ازاسلام، سازمان انتشارات اشرفی، چاپ چهارم،۱۳۶۳،ص۱۲۹)
انوشیروان یکی از نقاطی که اسرای رومی را در آنجا ساکن کرد جندی شاپور بود که نزدیک دزفول است. ( حدودا ۷ کیلومتری دزفول امروزی است.) (ایران، عهد باستان۱۳۶۳، ص۴۷۱)
آثار به دست آمده در نتیجه کاوش های باستان شناسی و تحقیقات مفصلی که دانشمندان بسیاری در این منطقه انجام دادند به این نتیجه رسیدند که سابقه سکونت در منطقه دزفول از دوران های ایلامی یعنی حدود ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد بوده است. والترهینتس شراوان عصر ایلامی را که پایتخت سیاسی آن دوره است در محل کنونی دزفول می‌داند، نکته بسیار مورد توجه اینکه شهرستان دزفول با مدنیت آغاز شده یعنی همچنان که شهر ها ابتدا روستا بودند و سپس از توسعه روستاها و به هم پیوستن آنها شهر ایجاد گردیده است دزفول از این قاعده مستثنا بوده و با هدف و تفکر شهرسازی از همان ابتدا ایجاد شده است که این استثنا در دنیا بی‌نظیر می باشد.
دزفول، در طول تاریخ چند هزار ساله خود، با نام های متعدد شهرت داشته است و بسیاری از نامهایی که مورخان و جهانگردان به آنها اشاره کرده‌اند نام دز هم جزئی از نام شهرستان بوده است مانند دزپل، دزپیل،دژپل، دسفول، آوان، دژاندامش، کثرت و شهرت علمای این دیار باعث شده تا نامهایی مانند دارالمومنین، دارالعلم به این شهر اطلاق شودواکنون دزفول بخاطر پایداری مردم این سرزمین در دوران هشت سال دفاع مقدس به پایتخت مقاومت ایران و شهر نمونه مقاومت معروف شده است.
در سال۱۷ ویا ۱۹ هجری قمری دزفول بدون جنگ و خونریزی با اعراب مسلمان صلح کردند و از آن زمان به بعد گرایش به اسلام زیادتر شده است تا جایی که این شهر علمی گاهی محل مناظره فکری افراد بسیار دانشمندی بوده وحتی در زمینه فقاهت به جامعه اسلامی شخصیت های بزرگی همانند شیخ مرتضی انصاری معروف به شیخ اعظم، و عرفای بزرگی چون شیخ اسماعیل قصری ،سیدصدرالدین کاشف دزفولی را در خود پرورش داده است. ملامحمد تقی ناهیدی بلند آوازه ترین شاعر محلی گوی دزفولی است که شعرای محلی گو از خوان سفره او بهره مند گردیده اند