سعباط ها(ساباط ها)
در « بافت کهن وسنتی شهر دزفول گذرگاههایی به نام «ساباط» وجود دارد که از
ویژگیهای بارز معماری گرمسیری وکویری است.» این سازه ها در شهرهای سنتی
و قدیمی که در مناطق کویری و گرمسیری واقع گشته اند، معمول می باشد.
مانند شهر یزد ،کاشان شوشترودزفول و…….
«دکتر محمد پیرنیا بیان می دارد: واژه ی ساباط در زبان پارسی دارای ریشه ای
دیرینه است واز دو بخش تشکیل می شود. (سا) که به معنی آسایش و (بات) که
به معنی ساختمان آباد و سازه است.»
«سابا ط در فرهنگ معین به معنای دالان ،راهرو سرپوشیده وپوشش بالای رهگذر
و سقفی که در زیر آن معبر ورودی به خانه و سرا می باشد.»
عملکرد ساباط:
ساباط ها سه منظوره بوده اند :
۱ـ کاربرد اجتماعی :
ساباط « به لحاظ فرم فیزیکی ومعماری خاصی که دارد» فضایی دلنشین ومطبوع
در تابستان گرم وزمستان سرد ایجاد می کر د که محلی مناسب برای تجمع
همسایه هادر زیر آن وگپ وگفتگو مردم محل و همچنین بازی بچه های
محله بوجود می آورد.این ویژگی پیوند اجتماعی و ارتباط دوستانه را بین اهالی
محل ایجاد می کرد.
۲-خنک کردن هوا و ایجاد سایه در تابستان:
بدلیل اختلاف درجه بین آفتاب وسایه زیر ساباط کوران هوا ایجاد می شود و
همین موضوع باعث خنکی هوا ی ساباط می گردد وهمچنین بدلیل سقف طاقی
شکل وطولانی سابا ط سایه ی دلچسبی در تابستان در زیر ساباط ایجاد می شود
و « هنگامی که رهگذر گرما زده ی کویری» از زیر آن عبور می کند ، می تواند
لختی در زیر آن بیاساید واز گرما و حرارت در امان باشد.
۳‍‍-پوششی برای حفاظت مردم از باران و رعد وبرق:
ساباط بدلیل سقف محکم و طاقی شکل خود ، در هنگام زمستان ویا در زمان
بارندگیهای شدید، محل مناسی برای پناه گرفتن و اجتماع مردم در مقابل باران و رعد و برق های شدید بود.
نقش ساباط از نظر اقلیم و عملکرد:
ساباط از دیدگاه سازه ای نیمه پوشیده است، وسقف طاقی داردکه بین دیوارهای
دو خانه ی روبرو که در دو سمت کوچه وجود دارند، شکل می گیرد.به عبارتی دیگر
به معبر پوشیده ساباط گفته می شود.همانطور که گفته شد، بدلیل اختلاف درجه
بین آفتاب وسایه، زیر ساباط کوران هوا ایجاد می شود. وهمین موضوع باعث خنکی
هوای ساباط می شود. دیگر اینکه این آسمانه انسجام و یکپارچگی بافت را تأ کید
می کند و استواری واستحکام خانه های مجاورش رادو چندان می نماید.ساباط فیلتر
ورودی بادهای مزاحمی است که در سطح زمین جریان دارند.
آسمانه طاقی شکل ساباط دارای استحکام بالایی می باشد.از این رو در بیشتر
ساباط ها دیده می شود که بالای آن اتاقی وجود دارد که مشرف به کوچه بوده
و دارای پنجره است. وجود این اتاق درهم تنیدگی اجزای بنا را تشدید می دهد.
در برخی کوچه ها،ورودی خانه ها زیر ساباط می باشد.گاهی هم دیده می شود
که ساباط در انتهای کوچه بن بست قرار گرفته است.در این صورت ورودی تمام
خا نه ها زیر ساباط بوده ودر نتیجه این ساباط عنصر اتصال دهنده ی دو یا سه
خانه می شود. این چنین ساباط « دربند» نامیده می شود.»
مانند « دربند عطار» در جنب « پیر نظر».بعضی افراد به خاطر توسعه وافزایش
زیربنای ساختمان خود ساخت ساباط را بخشی از معماری وبنای ساختمان خود قرار
می دادندو این ساباط ، به نام همین افراد در محله و شهر ثبت می شد. مثل :
«ساباط لامی» در کوی نبوی، «ساباط معصومی» در کوچه کاروان ،
«دربند عطار » در پیرنظر ساباط «حج سلیمون»جنب خیابان امام خمینی جنوبی
باید متذکر شد که متأسفانه بی توجهی مردم و ‌مدیران ذیربط ، نسبت به تعمیرو
ترمیم و بازسازی این بناها و عوامل محیطی و شرایط جوّی ، باعث شده است که
این سازه های سنّتی و زیبا که نشاندهنده ی هویت فرهنگی و معماری اصیل شهر
دزفول هستند رو به ویرانی و نابودی برود.
در ذیل این مطلب اسامی تعدادی از سا باط های شهر دزفول را ذکر می کنیم:
«ساباط سو در» در کوچه جنب خیابان شریعتی
«ساباط بیگدلی » در جنبب مسجد بیگدلی ،خیابان اما م خمینی شمالی
ساباط « دربند عطار» جنب پیر نظر ،کوچه پیر نظر
«ساباط بنگشتیون» جنب خیابان امام، نزدیک چهارراه شریعتی
«ساباط میرزکیون» کوچه میرزکیون جنب خیا بان شریعتی
«ساباط معصومی» ،کوچه کاروان (کوچه خیمه کشون)
«ساباط لامی»،احمد کور ، کوی نبوی
«ساباط سلیم» نزدیک محله شاه رکن الدین(این ساباط کاملاً از بین رفته است)
«ساباط کاروان» کوچه کاروان (خیمه کشون)

هر جا مطلب در گیومه قرار گرفته ،بر گرفته از کتاب «معماری دزفول باستان»
نوشته مهدی حامدی نیا می باشد.

《امیر هدا》