برگرفته از مقاله دکتر مرتضی بدخشان تحت عنوان: ” شیخ مرتضی انصاری و برخی از مواضع گیری های سیاسی او”

شیخ مرتضی انصاری مشهور به شیخ اعظم انصاری در  ۱۸ ذیحجه سال ۱۲۱۴، عید غدیر، در خانواده ای روحانی چشم به جهان گشود و در سن ۶۷ سالگی در ۱۸ جمادی‌الثانی سال ۱۲۸۱ در نجف اشرف درگذشت. و در جوار بارگاه مولایش امام علی(ع) به خاک سپرده شد. پدرش شیخ محمد امین فردی وارسته و از علمای زمان خود بود که در سال ۱۲۴۸ وفات یافت . مادرش دختر شیخ یعقوب فرزند شیخ احمد بن شیخ شمس‌الدین انصاری بود. وی از زنان عابده و پرهیزگار زمان خود به شمار می رفت. او در سال ۱۲۷۹ ق در نجف اشرف وفات یافت.

شیخ انصاری دارای اولاد پسر نبود و بعضی از مشایخ انصاری در اصل سبط یا نوه ی دختری شیخ هستند.

شیخ انصاری از نوادگان جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ پیامبر(ص) است. شیخ اسدالله انصاری معروف به امین الواعظین شجره شیخ را تا جابر بن عبدالله انصاری در مدارک «حدائق الادب» خود ذکر کرده است.

عبدالله پدر جابر از بزرگان قبیله بزرگ خزرج و از نخستین مسلمانان مدینه بود که در غزوه      « بدر» و «احد» شرکت کرد و درجنگ «احد» در پاسداری از تنگه ای که برخی از سربازان به خاطر بدست آوردن غنائم آنرا ترک کرده بودند به شهادت رسید.

در برخی کتب شیخ انصاری را شوشتری معرفی کرده اند و آن از این جهت بوده که در آن روزگاران حوزه علمیه شوشتر معروف بوده است، لذا شیخ و بعضی از رجال دیگر روحانیت را شوشتری معرفی کرده اند.

«آقا بزرگ تهرانی وقتی شاگردان میرزای شیرازی را می شمرد، مرحوم مولی محمدرشید ضیایی را با لفظ حاج مولی رشید تستری آورده. ( شوشتر را به عربی تسترگفته اند) و حاج سید محمد آقامیری را که داماد شیخ اعظم انصاری {بوده} به لفظ موسوی تستری می آورد »( راجی،علی تاریخ علما و روحانیت دزفول، ج۱، ص ۱۱۴ )

« در زمان نادر شاه و زندیه در دزفول، خاندان آقامیر، انصاری، معزی و … در علم دق الباب کردند و دزفول را جایگزین شوشتر و درا العلم کردند . این رقابت بین این دو شهر وجود داشت و گاهی دزفول و گاهی شوشتر باب العلم و مرکز فقه و فقاهت بوده اند .

اما چون اولین بار سید نعمت الله جزایری به این قسمت از کشور آمد و شوشتر را به عنوان    دار العلم معرفی کرد، بسیاری از علمای دزفول، تا مدتها منسوب به شوشتر بوده اند{ و به دنبال نام آنان لفظ شوشتری می آمده است.} »(مفاله ی آقای جلیل جلیل پور در همایش سید محمد علی امام ۱۳۸۵ دزفول)

شیخ مرتضی مقدمات علوم را در زادگاهش نزد پدر و عموی خود شیخ «حسین انصاری»، که از اکابر علمای آن شهر بود، فرا گرفت. در ۱۲۳۲ ق با پدرش به عتبات رفت

والدینش به میمنت ولادت او درعید ولایت امام علی (ع) او را «مرتضی» نامیدند.

شیخ مرتضی دوران رشد خود را در دزفول و سپس در عتبات عالیات و برخی از شهرهای ایران سپری کرد و از استادانی همچون شیخ حسین انصاری دزفولی (متوفای ۱۲۵۳ ق ) که از رجال نامی در خاندان انصاری در عصر خود بوده و در دزفول مجلس درسی داشته و مرجعیت در فتوا و فیصله امور شرعیه در آن زمان به وی منتهی گشت و از شریف العلماء مازندرانی (متوفای ۱۲۴۱ ق ) و از شیخ موسی کاشف الغطاء(متوفای ۱۲۴۱ ق ) و شیخ علی کاشف الغطاء (متوفای ۱۲۵۴ ق ) و سید محمد مجاهد (متوفای ۱۲۴۲ ق ) وحاج ملا احمد نراقی (متوفای ۱۲۴۵ ق ) بهره مند گردید.

شیخ مرتضی انصاری شاگردان زیادی را پرورش داد که بسیاری از آنها از اکابر روزگار خود بودند برخی از شاگردان شیخ عبارتند از «میرزا محمد حسن شیرازی» (۱۲۳۰ – ۱۳۵۵ ق ) «آخوند خراسانی» (۱۳۲۹ ق )، «سید جمال الدین اسد آبادی» (۱۲۵۴ – ۱۳۱۴ ق )، «میرزا حبیب الله رشتی» (۱۲۳۴ – ۱۳۱۲ ق )، «ملا حسینعلی همدانی» (۱۲۳۹ – ۱۳۱۱ ق )، «سید ابو تراب قزوینی» (معروف به سکاکی ) (وفات۱۳۰۳ ق )، «میرزا محمد آشتیانی» (۱۲۴۸ – ۱۳۱۹ ق )، «سید میرزا ابوالحسن سبزواری» (وفات۱۳۱۳ ق )، «شیخ ابوالقاسم انصاری دزفولی» (وفات۱۲۸۰ ق ) و »سید ابوالقاسم خوانساری» (وفات۱۲۸۰ ق )

شیخ انصاری تالیفات زیادی داشته است که به خط مبارکشان تالیف شده اند و بعضی از آنها در زمان حیاتشان به زیور چاپ آراسته شده، مشهورترین آنها کتاب رسائل در علم اصول فقه است که به دلیل محتوایی تازه و بدیع به فرائد الاصول معروف شده است. دیگری کتاب المکاسب است که در خصوص مسائل کسب و تجارت است. مطالب این کتاب علمی و استدلالی با تحقیقات و پژوهشی میدانی و جامع در رد و ابرام نظرات دانشوران و فقهای گذشته است و هر دو اثر فوق از کتب درسی رایج در حوزه های علمیه تشیع بوده ومی باشد.

شیخ مرتضی انصاری در فقه سر آمد فقها و مجتهدین از روزگار خود تا به امروز بوده است.

او نه فقط در فقه مسائل دینی از نبوغ خاصی بر خوردار بود که در فقه سیاسی نیز نظریات و موضع کیریهای او حائز اهمیت است. البته به خاطر پراکندگی این نظریات در لابلای مکتوباتش تا کنون کمتر مود مداقه قرار گرفته اند.

در این مختصر تلاش شده تا شمه ای از دیدگاه ها و موضعگیریهای سیاسی، اجتماعی شیخ مرتضی انصاری مورد بررسی قرار گیرد.